Kampania "Przyjmuje leki czy bierze?"

Wspieraj, nie kontroluj: Rodzice wobec wyzwań dorastania

Współczesny świat stawia przed młodzieżą wiele wyzwań. Presja rówieśnicza, stres szkolny i wszechobecne media społecznościowe tworzą skomplikowane środowisko, w którym dorastają nasze dzieci. Jednym z najpoważniejszych zagrożeń jest używanie substancji psychoaktywnych, w tym pozornie niewinnych leków dostępnych bez recepty. Ta strona to rzetelne źródło wiedzy, oparte na materiałach Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii, stworzone, by wspierać rodziców i opiekunów. Naszym celem jest zbudowanie sojuszu między szkołą a domem, dostarczając wiedzy i narzędzi do skutecznej profilaktyki – bez paniki, w oparciu o fakty i współpracę. Razem możemy lepiej chronić nasze dzieci.

Krajobraz zagrożeń w Polsce

Zrozumienie skali problemu jest pierwszym krokiem do skutecznej reakcji. Prezentowane tu dane pochodzą z Europejskiego Programu Badań Ankietowych w Szkołach (ESPAD), który jest wiarygodnym, międzynarodowym projektem monitorującym zachowania młodzieży. Statystyki te pozwalają na przyjrzenie się zjawisku w różnych grupach wiekowych i zrozumienie, które zagrożenia są najbardziej powszechne.

Ukryte zagrożenie: Domowa apteczka

Szczególnym problemem, na który zwraca uwagę kampania, jest nadużywanie leków dostępnych bez recepty (OTC) i na receptę. Są legalne, łatwo dostępne i fałszywie postrzegane jako bezpieczne. Zagrożenie nie pochodzi od dilera, lecz z domowej apteczki. Do używania leków w celach pozamedycznych przyznaje się aż 17% polskich nastolatków, co stawia nasz kraj na czele Europy. Młodzi ludzie sięgają po nie, by eksperymentować, ale także w ramach "samoleczenia" – próbując samodzielnie radzić sobie z lękiem, stresem czy problemami ze snem.

  • Dekstrometorfan (DXM): w lekach na kaszel.
  • Kodeina: w lekach przeciwbólowych.
  • Pseudoefedryna: w lekach na katar.
  • Benzodiazepiny: leki uspokajające na receptę.

1 na 5

uczennic i uczniów (22%) deklarowało używanie leków uspokajających i nasennych bez przepisu lekarza.

Zjawisko to jest szczególnie rozpowszechnione wśród dziewcząt, często z powodów związanych ze stresem, lękiem czy presją dotyczącą wyglądu. To pokazuje, że motywacje do sięgania po substancje są złożone i wymagają od rodziców empatii oraz zrozumienia, a nie tylko zakazów.

Czynniki ryzyka i czynniki chroniące

Żaden nastolatek nie jest "skazany" na problemy z substancjami. Istnieje szereg czynników, które mogą zwiększać ryzyko, ale i takich, które działają jak tarcza ochronna. Zrozumienie ich jest kluczem do skutecznej profilaktyki.

Czynniki ryzyka
  • Problemy rodzinne: konflikty, brak więzi, uzależnienia w rodzinie.
  • Trudności w szkole: słabe wyniki w nauce, brak poczucia przynależności.
  • Negatywna grupa rówieśnicza: presja, akceptacja dla używek.
  • Problemy emocjonalne: niska samoocena, depresja, lęk, nieumiejętność radzenia sobie ze stresem.
  • Wczesna inicjacja: pierwszy kontakt z alkoholem lub papierosami w młodym wieku.
Czynniki chroniące
  • Silna więź z rodzicami: oparta na zaufaniu, otwartej komunikacji i wsparciu.
  • Jasne zasady domowe: konsekwentnie przestrzegane granice dotyczące używek.
  • Pozytywna samoocena: poczucie własnej wartości i kompetencji.
  • Pasje i zainteresowania: zaangażowanie w sport, hobby, wolontariat.
  • Umiejętności społeczne: asertywność, zdolność do rozwiązywania problemów.

Co powinno niepokoić?

Rozpoznanie sygnałów ostrzegawczych jest kluczowe, ale bywa trudne. Okres dojrzewania to czas naturalnych zmian w zachowaniu, nastroju i relacjach społecznych. Ważne jest, aby odróżnić je od symptomów, które mogą wskazywać na problem z substancjami. Należy pamiętać, że pojedynczy objaw rzadko świadczy o problemie. Niepokój powinien budzić wzorzec zachowań – nagromadzenie kilku sygnałów w krótkim czasie. Poniższe zestawienie pomoże zidentyfikować objawy związane z najczęściej nadużywanymi kategoriami środków.

Przykłady: Marihuana, haszysz

Objawy intoksykacji

Przekrwione oczy, euforia i napady śmiechu, wzmożony apetyt ("gastrofaza"), spowolnienie reakcji, suchość w ustach, zaburzenia koordynacji.

Sygnały długotrwałego używania

Spadek motywacji (tzw. syndrom amotywacyjny), pogorszenie ocen, zmiana grupy znajomych na izolującą się, słodkawy zapach od ubrań, posiadanie bibułek, lufek, wag jubilerskich.

Jak rozmawiać i działać?

Przejście od wiedzy do działania wymaga odpowiednich narzędzi. Najpotężniejszym czynnikiem chroniącym jest silna, oparta na zaufaniu relacja z dzieckiem. To ona tworzy bezpieczną przestrzeń do rozmowy o trudnościach. Poniżej znajdziesz praktyczne wskazówki dotyczące komunikacji i interwencji.

Narzędzia rodzica: Skuteczna komunikacja

Zasady tworzenia atmosfery, w której dziecko czuje się bezpiecznie, rozmawiając na trudne tematy.

Rób
  • Zaczynaj wcześnie – buduj relację, zanim pojawią się problemy.
  • Więcej słuchaj niż mów – pozwól dziecku wyrazić swoje zdanie.
  • Wykorzystuj okazje do rozmowy – np. podczas oglądania filmu.
  • Dziel się swoimi wartościami – wyjaśniaj, dlaczego są dla Ciebie ważne.
  • Bądź szczery i otwarty – autentyczność buduje zaufanie.
Nie rób
  • Nie praw kazań i nie strasz – to buduje mur i zniechęca do rozmowy.
  • Nie rozmawiaj, gdy jest pod wpływem – rozmowa nie będzie konstruktywna.
  • Nie przerywaj i nie oceniaj – daj dziecku poczucie, że jest wysłuchane.
  • Nie bagatelizuj jego problemów – dla niego są one realne i ważne.

Plan interwencyjny

Gdy podejrzenie staje się pewnością, działaj spokojnie i strategicznie. Panika jest złym doradcą.

Twoja pierwsza reakcja jest kluczowa. Unikaj krzyku i oskarżeń. Nie konfrontuj się z dzieckiem, gdy jest odurzone. Zbierz dowody, przemyśl, co chcesz powiedzieć i wybierz spokojny moment na rozmowę.

Wyraź swoją troskę, a nie oskarżenia. Używaj "komunikatu ja" (np. "Martwię się o ciebie, gdy widzę...") zamiast "ty" ("Ty zawsze..."). Mów o konkretnych zachowaniach, które Cię niepokoją, i ich konsekwencjach.

Określ zasady (np. "W naszym domu nie ma miejsca na substancje psychoaktywne") i konsekwencje ich złamania (np. ograniczenie kieszonkowego, wcześniejsze powroty do domu). Bądź stanowczy, ale wspierający. Pamiętaj, że testy narkotykowe nie zastąpią zaufania i mogą je zniszczyć.

Nie musisz być terapeutą. Skontaktuj się ze specjalistą – szkolnym psychologiem lub poradnią uzależnień, aby uzyskać poradę i opracować strategię. Czasem pierwszy krok to konsultacja dla samego rodzica, by dowiedzieć się, jak postępować.

Gdzie szukać pomocy?

Pamiętaj, nie jesteś sam. Istnieje ogólnopolska sieć wsparcia, która może pomóc Tobie i Twojemu dziecku. Warto wiedzieć, gdzie zwrócić się po profesjonalną, dyskretną i często bezpłatną pomoc.

Ogólnopolskie telefony zaufania

Bezpłatna i anonimowa pomoc dostępna dla każdego. To doskonały pierwszy krok, by omówić problem ze specjalistą, który wysłucha, doradzi i wskaże dalsze kroki.

800 199 990

Antynarkotykowy Telefon Zaufania (czynny codziennie 16-21)

800 12 12 12

Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka

Wiarygodne zasoby online

W internecie można znaleźć wiele informacji, ale kluczowe jest korzystanie ze sprawdzonych źródeł. Oficjalne strony instytucji rządowych oferują rzetelną wiedzę, raporty i materiały edukacyjne, wolne od mitów i dezinformacji.

  • Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii
  • Strona kampanii "Przyjmuje leki czy bierze?"
  • Portal Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

Rola szkoły w systemie pomocy

Szkoła jest ważnym partnerem w procesie profilaktyki i interwencji. Szkolny psycholog lub pedagog to często pierwszy, najłatwiej dostępny specjalista, który może zaoferować wsparcie. Nie wahaj się nawiązać z nimi kontaktu. Mogą oni:

  • Przeprowadzić wstępną diagnozę problemu.
  • Udzielić porady i wsparcia zarówno uczniowi, jak i rodzicom.
  • Wskazać specjalistyczne placówki pomocowe w regionie.
  • Pomóc w opracowaniu planu działania i monitorować jego realizację.
  • Zachować dyskrecję i działać w najlepiej pojętym interesie dziecka.

Współpraca z personelem szkoły jest kluczowa. Nauczyciele i wychowawcy spędzają z dziećmi wiele godzin i często jako pierwsi zauważają niepokojące zmiany w zachowaniu. Otwarta komunikacja między domem a szkołą tworzy sieć bezpieczeństwa wokół dziecka.